ព្រះវិហារវត្តផ្ទះកណ្តាល ព្រះវិហារព្រះពុទ្ធសាសនាមានអាយុកាល ១១១ឆ្នាំ ដែលកសាងក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ

ព្រះវិហារព្រះពុទ្ធសាសនាមួយនេះត្រូវបានចាប់ផ្តើមសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំច ទោស័ក ព្រះពុទ្ធសករាជ២៤៥២ ត្រូវនឹងគ្រឹស្តសករាជ១៩០៨ គឺ​ស្ថិតក្នុងដើមរជ្ជកាលព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ ជាម្ចាស់ផែនដី។ បើយើងគិតមកទល់នឹងបច្ចុប្បន្ន ព្រះវិហារនេះមានអាយុកាល១១១ ឆ្នាំគឺ​គិត​រាប់​ពី​ព.ស ២៤៥២ មកទល់នឹងព.ស ២៥៦៣ (គិតដល់ថ្ងៃវិសាខបូជាខាងមុខសល់ប្រមាណ៣០ ថ្ងៃទៀត)។ សំណង់នេះ​ត្រូវបាន​សង់ឡើង​ក្នុងព័ន្ធសីមាវត្តផ្ទះកណ្តាល ភូមិផ្ទះកណ្តាល ឃុំផ្ទះកណ្តាល ស្រុកស្រីសន្ធរ ខេត្តកំពង់ចាម។ ក្នុងជំនាន់ព្រះចៅអធិការទី៥ ព្រះនាម​ព្រះវិន័យ​សត្ថា មាន់ សិន ។

ព្រះវិហារនេះសង់បែរមុខទៅទិសបូព៌ា ដែលជាទិសកកើតនៃការត្រាស់ដឹង។ សំណង់នេះសង់ឡើងអំពីឥដ្ឋបូកដោយបាយអរ (ខឿន និង​តួរព្រះវិហារ) ចំណែកឯផ្នែកដំបូលសង់អំពីឈើប្រក់ក្បឿង។ បើយើងចោលភ្នែកមើលពីទិសឦសានដូចក្នុងរូបទីមួយ យើងអាច​ឃើញ​ពី​ភាពសមល្អឥតខ្ចោះ នៃវិជ្ជមាត្រខ្នាតដ៏សមសួននៃរចនាបថសំណង់សាសនាមួយនេះ។ វាមើលទៅ​ហាក់ដូចជា​សំណង់មួយ​ក្នុង​ព្រះបរមរាជវាំង​ដូច្នោះដែរ។

ស្ថិតក្នុងប្រភេទវិហារជហ្វា៦ ដែលគ្មានបុស្បុកនោះ ព្រះវិហារនេះ​អាចឈបានយ៉ាងរឹងមាំ ជាមួយនឹងគ្រោងឆ្អឹង និងរចនា​សម្ព័ន្ធ​នៃ​ផ្នែក​ដំបូល។ គួររំលឹកថាកាលដែលព្រះវិហារនេះពុំមានបុស្បុកនោះ ដោយ​ហេតុថា ផ្នែកដំបូលគឺសុទ្ធសឹងជាឈើ ដូច្នោះវាមានកម្រិត​ក្នុង​ការ​ទ្រ​ទម្ងន់ផ្នែកខាងលើ។ ម្យ៉ាងវាហាក់​ដូចមិនត្រូវការ​កំពូលស្រួច​ត្រីសូល៌ឡើយ ដោយសាកសមនឹងទ្រង់ទ្រាយទាំងមូលរបស់វា ឫមិន​ច្រឡំ​នឹងសំណង់សម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រ គឺព្រះរាជវាំង មិនដូចបច្ចុប្បន្ននេះទេ ធ្វើអ្វីចង់ខ្ពង់ខ្ពង់ដាក់តែបុស្បុក យូរៗមិនដឹងជាស្អីៗ គ្មាន​ឋានានុក្រម​ច្បាស់លាស់។

ការបែងចែកស្លាបដំបូលជាពីរថ្នាក់ ដែលខ័ន្ធដោយនាគចុងចែង និងនាគសន្លឹង ដោយរំលេចបៃរកាយ៉ាងច្រូងច្រាង ជហ្វា​ដែល​មានរាង​ដូច​ជាក្បាលនាគរាជផង ឫកន្ទុយផង វាមានលក្ខណៈសមឥតទាស់តាមក្បួនខ្នាតបុរាណខ្មែរ។ ជហ្វានេះស្ថិតក្នុងប្រភេទជហ្វាផ្ចាញ់មារ (ជហ្វា​មានបីប្រភេទគឺ ផ្ចាញ់មារ សមាធិ និងបិណ្ឌបាត្រ) ដោយវាមានលក្ខណៈហក់ទៅមុខបន្តិច។ តើហេតុអ្វីបានជាត្រូវប្រើ​ជហ្វាផ្ចាញ់មារ​ទៅ​វិញ?

សូមបញ្ចាក់ថា ដោយព្រះបដិមាក្នុងព្រះវិហារនេះជាព្រះបដិមារស្ថិតក្នុងលក្ខណៈផ្ចាញ់មារ គឺទ្រង់គង់លើរតនបល្ល័ង្គ មានព្រះនេត្របើក ព្រះហត្ថស្តាំសំយ៉ុងចុះទៅផែនដី និងព្រះហត្ថឆ្វេងដាក់លើព្រះបាទាពែនភ្នែន គឺជាកាយវិការទ្រង់គង់ផ្ចាញ់មារ (មើលក្នុងពុទ្ធប្រវត្តិ) ដូច្នោះ​ហើយដូនតាខ្មែរលោកប្រើគ្រឿងបំពាក់នោះអោយត្រូវតាមលក្ខណៈពុទ្ធប្រវត្តិផង និងសិល្បៈផង។ ចំពោះ​ហោជាង​វិញរចនា​ឡើងអំពី​ឈើ​ប្រណិតដោយផ្នែកខាងមុខឆ្លាក់រូបព្រះឥន្ទគង់លើសត្វដំរីឰរាវណ្ណដែលជាយាន្ត និងលម្អដោយក្បាច់ភ្ញីទេស​យ៉ាងរស់រវើក​គួរជា​ទីគយ​គន់។​

(គួររំលឹកថាដំរីនេះមានភ្លុកដំរីមែនទែន ដែលមានតម្លៃជាពន់ពេក ដែលត្រូវបានចោរគាស់យកបាត់ទាំងភ្លុក និងដំរី ដែលជាចម្លាក់លៀន ដែលគួរអោយស្តាយ)។ ចំណែកឯហោជាងផ្នែកខាងក្រោយឆ្លាក់ពីគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនាទាំង៣ ដែលលម្អអោយក្បាច់ទេសដូចគ្នា។ ព្រះវិហារនេះរចនាទ្វារចេញចូលទាំងអស់ ដោយខុសប្លែកពីវិហារដ៏ទៃដែលប្រើបង្អួច។ ទ្វារចំហៀង៩ តំណាងអោយមគ្គ៤ ផល៤ និព្វាន១ ឯខាងមុខ២ ក្រោយ២ តំណាងអោយជាតិ ជរា ព្យាធិ និងមរណៈ ។

សរុបទាំងអស់មាន២២ ទ្វារ។ ទ្វារទាំងនោះមានសន្លឹក និងគ្រោងអំពីឈើ រចនាឡើងដូចៗគ្នាយ៉ាងសាមញ្ញ និងមាន​ក្បាំងខ្លែង​យ៉ាង​សម​ឥតខ្ចោះជាមួយទំហំ កំណោង និងខ្នាតចែកនឹងកម្ពស់ជញ្ជាំង។ ក្បាំងខ្លែង​ឆ្លាក់រំលេច​ដោយក្បាច់អង្គរ​សន្លឹកកន្ទុយហង្សរង្វេល​ជាចង្វាយ​ធ្លាក់ទៅសងខាង និងមានរូបព្រះកាលនៅផ្នែកកំពូល ផ្នែកកណ្តាលជាពស់នាគរាជ និងផ្នែកក្រោមដូចជាកោដិ។

រូបភាព និងអត្ថបទ ៖ ផន គីមហ័រ ព.ស ២៥៦២